medlabnews.gr iatrikanea
Η Μαρία Θέμελη είναι ερευνήτρια, με σπουδαία συμβολή στην θεραπεία του αιματολογικού καρκίνου και επίκουρη καθηγήτρια Ιατρικής στην Ολλανδία. Κρατώντας στα χέρια της το βραβείο Καινοτομίας «Αργώ» – που απονέμεται σε Έλληνες που ζουν και διαπρέπουν στο εξωτερικό – είπε ότι η δουλειά της που αφορά τη θεραπεία για τον καρκίνο είναι κάτι αυτονόητο για την ίδια.
«Λαμβάνω τόση ικανοποίηση και έμπνευση από τη νοητική και πρακτική ερευνητική εργασία που για εμένα το να είμαι στο εργαστήριο το Σαββατοκύριακο ή να δουλεύω γράφοντας νέες ιδέες το βράδυ δεν μοιάζει θυσία. Και ευτυχώς, ο άντρας μου είναι και αυτός ερευνητής στον ίδιο τομέα και μοιραζόμαστε την ίδια αγάπη για την επιστήμη» τονίζει.
Μία ξεχωριστή Ελληνίδα, η Μαρία Θέμελη, η οποία είναι πρωτοπόρος στον τομέα της ανοσοθεραπείας για τη θεραπεία του καρκίνου βραβεύθηκε στον διαγωνισμό που διοργανώνει το περιοδικό VIVA στην Ολλανδία.
Η Μαρία Θέμελη βραβεύτηκε ως Γυναίκα της χρονιάς στην Ολλανδία
Ανέπτυξε μια μέθοδο με αντικαρκινική δράση, αποτελεσματική κατά 90%, που αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή. Μια πρωτοποριακή και πολύ αποτελεσματική μέθοδο που χτυπά τον καρκίνο με τη χρήση των βλαστικών κυττάρων. Η Μαρία Θέμελη κατάφερε να εξηγήσει την χρήση των πολυδύναμων βλαστικών κυττάρων ως πηγή για τη δημιουργία κυττάρων CAR-T με αντικαρκινική δράση, μία μέθοδο αποτελεσματική που έχει κατοχυρωθεί και με πατέντα.
Στην πραγματικότητα, αυτό που κατάφερε ήταν να αναπτύξει μία νέα και τελείως διαφορετική μέθοδο, προκαλώντας παραγωγή λεμφοκυττάρων για την καταπολέμηση του καρκίνου, χρησιμοποιώντας ως πηγή πολυδύναμα βλαστικά κύτταρα.
Η επιστήμονας, είναι πρωτοπόρος στον τομέα της. Το 2017 βραβεύτηκε ως Γυναίκα της χρονιάς στην Ολλανδία για την έρευνα της στην ανοσολογία του καρκίνου, στον διαγωνισμό του επιστημονικού περιοδικού VIVA με τίτλο «Έξυπνα Κεφάλια». Η πατέντα της έχει ήδη κατοχυρωθεί και θα τεθεί σε εφαρμογή.
Αποφοίτησε πρώτη από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών και ολοκλήρωσε τη διδακτορική διατριβή στον τομέα της μεταμόσχευσης αιμοποιητικών κυττάρων, λαμβάνοντας υποτροφίες για την έρευνά της. Πρόσφατα ανακηρύχθηκε ως η καλύτερη γυναίκα επιστήμονας στην Ολλανδία στον διαγωνισμό του επιστημονικού περιοδικού VIVA με τίτλο «Έξυπνα Κεφάλια». Η Μαρία Θέμελη μετακόμισε για μεταδιδακτορική εκπαίδευση στο Κέντρο Καρκίνου Memorial Sloan Kettering στη Νέα Υόρκη για να εργαστεί στο εργαστήριο του Dr. Michel Sadelain. Στο εργαστήριο εκπαιδεύτηκε σε βάθος στο σχεδιασμό, την ανάπτυξη, την κατασκευή και τις κλινικές εφαρμογές της ανοσοθεραπείας με λεμφοκύτταρα, τα λεγόμενα κυττάρων CAR-T.
Στο τμήμα αιματολογίας του VUmc Cancer Center στο Άμστερνταμ (VUmc Amsterdam)
Η δουλειά της οδήγησε σε ανακαλύψεις υψηλού αντίκτυπου στον τομέα της ανοσοθεραπείας, καθώς περιέγραψε για πρώτη φορά τη χρήση των πολυδύναμων βλαστικών κυττάρων ως πηγή για τη δημιουργία στο εργαστήριο κυττάρων CAR-T με αντικαρκινική δράση. Η μέθοδος αυτή έχει κατοχυρωθεί με πατέντα.
Για την έρευνα της έχει λάβει πολλές διακρίσεις όπως η υποτροφία Druckenmiller από το New York Stem Cell Foundation Το 2015 πήρε την υποτροφία Marie Curie από την Ευρωπαϊκή Ένωση και επέστρεψε στην Ευρώπη, στο τμήμα αιματολογίας στο VUmc Cancer Center του Άμστερνταμ, όπου πήρε πρόσφατα θέση επίκουρου καθηγητή. Στο VUmc η ομάδα της έχει αναπτύξει και αξιολογήσει τη χρήση των CAR-T για τη θεραπεία του πολλαπλού μυελώματος. Συνεχίζει επίσης να βελτιώνει τη χρήση των πολυδύναμων κυττάρων ως απεριόριστη πηγή θεραπευτικών κυττάρων CAR-T με στόχο την ευρύτερη εφαρμογή, προσβασιμότητα σε ασθενείς και αποτελεσματικότητα της μεθόδου.
«Τελείωσα το Πανεπιστήμιο στην Ελλάδα, δεν πλήρωσα για την εκπαίδευσή μου κι αυτό το οφείλω στον έλληνα φορολογούμενο. Βλέπω όμως ότι με τα καλά του και τα άσχημα, αυτό το εκπαιδευτικό σύστημα έχει τη δυνατότητα να εξάγει καταρτισμένους ανθρώπους και μπορούμε να αποφύγουμε την εξαγωγή των μυαλών μας, διότι ο λόγος που φεύγουν είναι πως δεν υπάρχει μέλλον μετά την εκπαίδευσή τους, και στην έρευνα και στο να ζήσουν αυτοί οι άνθρωποι», σχολιάζει με πικρία η ίδια.
Όπως επισημαίνει, τον επιστημονικό τρόπο σκέψης τής τον έμαθαν πρώτα οι γονείς της και μετά το ελληνικό πανεπιστήμιο, η ιατρική σχολή Πατρών. Όμως, όταν τη ρωτάμε αν χωρίς γνωριμίες, απλά και μόνο με το ερευνητικό της έργο, θα κέρδιζε στη χώρα μας τον τίτλο «Γυναίκα της Χρονιάς», όπως της συνέβη στην Ολλανδία, αναφέρει: «Η αλήθεια είναι ότι πριν φύγω από την Ελλάδα είχα κάνει αίτηση σε ό,τι υποτροφία υπάρχει χωρίς αποτέλεσμα. Μην νομίζετε όμως ότι δεν με εξέπληξε και η βράβευσή μου στην Ολλανδία, διότι και εδώ πολλές φορές έχω συναντήσει περιπτώσεις όπου η ανάληψη θέσεων ή χρηματοδότηση είναι καθαρά θέμα γνωριμιών και networking. Και στην Αμερική το ίδιο. Αυτό που δεν έχω συναντήσει στην Ολλανδία είναι εκπτώσεις στα προσόντα, τέτοιες ώστε να γίνεται επικίνδυνο για την κοινωνία, κάτι που δυστυχώς έχω δει στην Ελλάδα».
Η καινοτομία στην οποία αφορά το βραβείο «Αργώ» είναι μία πατέντα -που βρήκε με την ομάδα της- μεθόδου παραγωγής κυττάρων (CAR-T κυττάρων) που καταπολεμούν τον καρκίνο. Σκοπός της είναι να κάνει αυτήν την πατέντα προσβάσιμη σε όλους, γιατί, όπως πιστεύει, η θεραπεία για τον καρκίνο δεν μπορεί να είναι προνόμιο λίγων.
Όπως εξηγεί «υπάρχουν δυσκολίες διότι οι δύο φαρμακευτικές εταιρίες που προσφέρουν την παραγωγή CAR-T, Novartis και Kite Pharma, έχουν δώσει τεράστιο κόστος, περίπου 350 χιλιάδες ευρώ, ενώ το κόστος παραγωγής σε ακαδημαϊκό επίπεδο δεν ξεπερνάει τις 50 χιλιάδες ευρώ». Και προσθέτει: «Αυτό δεν με ευχαριστεί καθόλου, καθώς κάνει δύσκολη την εφαρμογή της θεραπείας έξω από το επίπεδο κλινικής μελέτης, αφού τα ασφαλιστικά ταμεία σε όλη την Ευρώπη δεν διατίθενται να καλύψουν ένα τέτοιο κόστος».
Η ίδια πιστεύει πως η ανοσοθεραπεία μόνη της ή σε συνδυασμό με άλλες φαρμακευτικές θεραπείες, έχει την προοπτική να βελτιώσει κατά πολύ το ποσοστό επιβίωσης των πασχόντων από συγκεκριμένους τύπους καρκίνου.
«Γίνονται αυτή τη στιγμή μελέτες σε κλινικό και προκλινικό επίπεδο για τη χρήση των CAR-T και σε περιπτώσεις συμπαγών καρκίνων, όμως εκεί τα πράγματα είναι πιο δύσκολα και τα αποτελέσματα όχι τόσο εντυπωσιακά. Η ομάδα μας μαζί με επιστήμονες σε όλο τον κόσμο προσπαθούμε να βρούμε λύσεις σε αυτά τα προβλήματα και ελπίζω να υπάρξουν σύντομα βελτιώσεις των αποτελεσμάτων της θεραπείας με CAR-T και σε άλλους τύπους καρκίνου. Δυστυχώς εκεί που νομίζουμε ότι τελειώνουμε το παζλ, ξάφνου εμφανίζονται καινούρια κομμάτια. Κι αυτό γιατί ο καρκίνος είναι μια εξαιρετικά πολυμορφική ασθένεια», επισημαίνει.
Στο εργαστήριο, όπως λέει η κ. Θέμελη, θέτει μικρούς και μεγάλους στόχους, βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους και τους πανηγυρίζει όλους. «Είναι σημαντικό να τους πανηγυρίζουμε, διότι η έρευνα έχει στο 90% αποτυχία και απογοήτευση και μόνο 10% στιγμές επιτυχίας. Ένα πειραματικό αποτέλεσμα, η απάντηση σε ένα ερώτημα, είναι η κινητήριος δύναμη», τονίζει.
Αυτή τη στιγμή, η ομάδα της στο VUmc στο Άμστερνταμ προσπαθεί να στήσει τις ανάλογες εγκαταστάσεις, έτσι ώστε να πραγματοποιούμε κλινικές μελέτες με CAR-T σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Επίσης, όπως μας αποκαλύπτει «η ομάδα μου συνεχίζει να ερευνά την βέλτιστη και αποτελεσματική χρήση βλαστικών κυττάρων με στόχο την ανεξάντλητη παραγωγή CAR-T που θα μπορούν πλέον να αποθηκεύονται και να χορηγούνται on demand, όπως σήμερα η χημειοθεραπεία».
Η CAR-T θεραπείες σε Αιματολογικούς καρκίνους
Είναι αλήθεια μετά τη μεγάλη επιτυχία των πρώτων κλινικών δοκιμών το 2013 στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια και στο MSKCC, οι εξελίξεις στο τομέα της θεραπείας με CAR-T μονοπωλούν το ενδιαφέρον στην Αιματολογία. Με απλά λόγια τα CAR-T δεν είναι τίποτα άλλο από τα λεμφοκύτταρα του ίδιου του ασθενούς, ενισχυμένα στο εργαστήριο. Αυτά συλλέγονται με μια διαδικασία που λέγεται λευκαφαίρεση, που μοιάζει με αιμοδοσία. Αφού συλλεχθούν μεταφέρονται σε ειδικό εργαστήριο όπου με τεχνικές μοριακής βιολογίας μετατρέπονται γενετικά έτσι ώστε να φέρουν στην επιφάνειά τους τεχνητούς υποδοχείς που αναγνωρίζουν πρωτεΐνες πάνω στην επιφάνεια των καρκινικών κυττάρων. Φανταστείτε τα σαν λεμφοκύτταρα με ειδικές αντένες αναγνώρισης. Αφού τα CAR-T αναγνωρίσουν ένα καρκινικό κύτταρο το σκοτώνουν.
Αισθάνομαι πολύ τυχερή που είχα την ευκαιρία να ζήσω από κοντά τις πρώτες κλινικές μελέτες με CAR-T στο MSKCC. Τα αποτελέσματα ήταν και εξακολουθούν να είναι εντυπωσιακά για την οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία, ιδιαίτερα τις παιδιατρικές περιπτώσεις όπου μία μόνο έγχυση CAR-T οδήγησε σε κλινική ύφεση στο 90% των περιπτώσεων. Τα αποτελέσματα αυτά οδήγησαν στην έγκριση της θεραπείας από τον FDA στην Αμερική και την ΕΜΑ στην Ευρώπη για την ανθεκτική στη χημειοθεραπεία παιδιατρική οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία. Παράλληλα, συνεχίζονται οι κλινικές και εργαστηριακές μελέτες και για μυελογενή λευχαιμία, λεμφώματα και πολλαπλούν μυέλωμα.
Η εισαγωγή της θεραπείας με CAR-T άνοιξε ένα νέο μέτωπο αισιοδοξίας. Όμως θα πρέπει να σημειώσω και να επαναλάβω ότι προς το παρόν εφαρμόζεται ως εγκεκριμένη θεραπεία μόνο σε ανθεκτικές περιπτώσεις παιδικής οξείας λευχαιμίας και ως κλινική μελέτη σε άλλες περιπτώσεις.
Όμως υπάρχουν δυσκολίες, διότι οι δύο φαρμακευτικές εταιρίες που προσφέρουν την παραγωγή CAR-T, Novartis και Kite Pharma, έχουν δώσει τεράστιο κόστος, περίπου 350 χιλ. ευρώ ενώ το κόστος παραγωγής σε ακαδημαϊκό επίπεδο δεν ξεπερνάει τις 50 χιλιάδες ευρώ. Αυτό δεν με ευχαριστεί καθόλου, καθώς κάνει δύσκολη την εφαρμογή της θεραπείας έξω από το επίπεδο κλινικής μελέτης αφού τα ασφαλιστικά ταμεία σε όλη την Ευρώπη δεν διατίθενται να καλύψουν ένα τέτοιο κόστος.
Μοιράζομαι κι εγώ την ίδια αισιοδοξία με τους συναδέλφους. Πιστεύω πως η ανοσοθεραπεία μόνη της ή σε συνδυασμό με άλλες φαρμακευτικές θεραπείες έχει την προοπτική να βελτιώσει κατά πολύ το ποσοστό επιβίωσης των πασχόντων από συγκεκριμένους τύπους καρκίνου. Γίνονται αυτή τη στιγμή μελέτες σε κλινικό και προκλινικό επίπεδο για τη χρήση των CAR-T και σε περιπτώσεις συμπαγών καρκίνων, όμως εκεί τα πράγματα είναι πιο δύσκολα και τα αποτελέσματα όχι τόσο εντυπωσιακά. Είναι δύο τα πιο σημαντικά προβλήματα. Πρώτον είναι δύσκολο να βρεθούν πρωτεΐνες-στόχοι αναγνώρισης στα κύτταρα συμπαγών όγκων, οι οποίες όμως να μην παρουσιάζονται και στα υγιή κύτταρα του οργανισμού. Όπως καταλαβαίνετε, εάν στοχεύσουμε μια πρωτεΐνη που υπάρχει και σε υγιή κύτταρα τότε θα καταστρέψουμε και υγιείς ιστούς. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι συνήθως οι συμπαγείς καρκίνοι δημιουργούν γύρω τους ένα περιβάλλον που τους θρέφει και απενεργοποιεί το αμυντικό μας σύστημα. Έτσι τα CAR-T συναντούν μία έξτρα αντίσταση. Η ομάδα μας, μαζί με επιστήμονες σε όλο τον κόσμο, προσπαθούμε να βρούμε λύσεις σε αυτά τα προβλήματα και ελπίζω να υπάρξουν σύντομα βελτιώσεις των αποτελεσμάτων της θεραπείας με CAR-T και σε άλλους τύπους καρκίνου.
