Δυσκολεύεστε να θυμηθείτε κάτι; Μπορεί να μην σχετίζεται με τη μνήμη, αλλά με την προσοχή

Πριν από λίγο καιρό, όταν ήμουν κάπου στα 40 μου, πήγα στο Κέιμπριτζ της Μασαχουσέτης και στάθμευσα το αυτοκίνητό μου σε ένα γκαράζ. Είχα προγραμματίσει να δώσω μια ομιλία μερικά τετράγωνα πιο πέρα και ήλπιζα να φτάσω νωρίτερα.

Συνήθως βγάζω φωτογραφία τον αριθμό του ορόφου ή το γράμμα της σειράς κάθε φορά που παρκάρω σε ένα γκαράζ. Αλλά ανησυχώντας ότι είχα αργήσει, έφυγα τρέχοντας από εκεί χωρίς να βγάλω φωτογραφία και, ακόμη χειρότερα, χωρίς να καταγράψω συνειδητά πού είχα παρκάρει.

Έφτασα στην ώρα μου, έδωσα την 45λεπτη ομιλία μου, απάντησα σε ερωτήσεις και υπέγραψα βιβλία. Όταν επέστρεψα στο γκαράζ, περπάτησα μέχρι το σημείο που νόμιζα ότι είχα παρκάρει, αλλά το αυτοκίνητό μου δεν ήταν εκεί. Περπατούσα πάνω-κάτω στις ράμπες, όλο και πιο απογοητευμένη και απελπισμένη. Ήμουν σίγουρη ότι είχα παρκάρει στον τέταρτο όροφο, αλλά μήπως ήταν ο τρίτος ή ο πέμπτος; Και είχα παρκάρει στο τμήμα Α, Β ή Γ; Δεν έχω ιδέα. Ήξερα ότι ήμουν στο σωστό γκαράζ, αλλά αυτό είναι όλο. Ήμουν έτοιμη να δηλώσω ότι το αυτοκίνητό μου κλάπηκε όταν το βρήκα στο 4Β.

Ανακουφισμένη, αμήχανη και ιδρωμένη, ήθελα να ρίξω το φταίξιμο για την όλη εμπειρία στη μνήμη μου, αλλά η νευροεπιστήμονας μέσα μου ήξερε καλύτερα. Δεν μπορούσα να βρω το αυτοκίνητό μου όχι επειδή είχα φρικτή μνήμη, αμνησία, άνοια ή Αλτσχάιμερ – δεν μπορούσα να βρω το αυτοκίνητό μου επειδή δεν έδωσα ποτέ προσοχή στο πού το είχα παρκάρει εξ αρχής.

Αν θέλουμε να θυμόμαστε κάτι, πάνω απ’ όλα πρέπει να το προσέξουμε. Και η παρατήρηση απαιτεί δύο πράγματα: την αντίληψη (βλέποντας, ακούγοντας, μυρίζοντας, αισθανόμενοι) και την προσοχή. Η μνήμη μας δεν είναι μια βιντεοκάμερα που καταγράφει μια συνεχή ροή κάθε θέασης και ήχου στον οποίο εκτιθέμεθα – μπορείτε να συλλάβετε και να διατηρήσετε μόνο ό,τι προσέχετε. Και εφόσον δεν μπορείτε να δώσετε προσοχή σε όλα, θα είστε σε θέση να θυμάστε ορισμένες πτυχές αυτού που συμβαίνει μπροστά σας, αλλά όχι άλλες.

Ας πούμε ότι στέκεστε μπροστά σε ένα λαμπερό και κολοσσιαίο χριστουγεννιάτικο δέντρο σε μια κεντρική πλατεία. Προσλαμβάνετε τις οπτικές πληροφορίες -το σχήμα, το μέγεθος, τα χρώματα των φώτων- μέσω υποδοχέων που ονομάζονται ραβδία και κωνία στον αμφιβληστροειδή χιτώνα των ματιών σας.

Αυτές οι πληροφορίες μετατρέπονται σε σήματα που ταξιδεύουν στον οπτικό φλοιό στο πίσω μέρος του εγκεφάλου, όπου η εικόνα γίνεται αντικείμενο επεξεργασίας. Στη συνέχεια, μπορεί να υποστεί περαιτέρω επεξεργασία σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου για αναγνώριση, νόημα, σύγκριση, συναίσθημα και γνώμη. Αλλά αν δεν προσθέσετε την προσοχή σας στο να δείτε αυτό το χριστουγεννιάτικο δέντρο, οι ενεργοποιημένοι νευρώνες δεν θα συνδεθούν και δεν θα σχηματιστεί μνήμη. Δεν θα θυμάστε καν ότι το είδατε.

Ας σκεφτούμε τον τεράστιο όγκο πληροφοριών στον οποίο εκτίθενται οι αισθήσεις μας σε κάθε δεδομένη ημέρα. Αν είμαστε ξύπνιοι για 16 ώρες σήμερα, οι αισθήσεις μας είναι ενεργοποιημένες για 57.600 δευτερόλεπτα. Αυτό σημαίνει πολλά δεδομένα. Αλλά απλά δεν μπορούμε – και δεν πρόκειται – να θυμηθούμε τα περισσότερα από αυτά που ήταν διαθέσιμα στα μάτια, τα αυτιά, τη μύτη και τον εγκέφαλό μας σήμερα.

Ο υπ’ αριθμόν ένα λόγος για να ξεχάσουμε αυτό που μόλις ακούσαμε, το όνομα ενός ατόμου, πού βάλαμε το τηλέφωνό μας ή αν κλειδώσαμε ή όχι την εξώπορτα είναι η έλλειψη προσοχής. Δεν μπορείτε αργότερα να θυμηθείτε αυτό που βρίσκεται ακριβώς μπροστά σας αν δεν του δώσετε προσοχή. Έτσι, αν θέλουμε να θυμόμαστε κάτι, πρέπει απλώς να του δώσουμε προσοχή.

Δυστυχώς, αυτό δεν είναι τόσο απλό. Ακόμα και αν δεν ζούσαμε σε μια εποχή με τόσο μεγάλη απόσπαση της προσοχής, η προσοχή δεν είναι εύκολη για τον εγκέφαλό μας. Τείνουμε να δίνουμε προσοχή – και επομένως να θυμόμαστε – σε ό,τι βρίσκουμε ενδιαφέρον, ουσιαστικό, νέο, εκπληκτικό, σημαντικό, συναισθηματικό και συνεπακόλουθο. Ο εγκέφαλός μας συλλαμβάνει αυτές τις λεπτομέρειες. Αγνοούμε, και αποτυγχάνουμε να θυμηθούμε, τα υπόλοιπα.

Ας εξετάσουμε ένα παράδειγμα που πιθανότατα να σας φανεί οικείο. Είστε σε ένα πάρτι και η φίλη σας η Κατερίνα σας συστήνει τον σύζυγό της. «Γεια σου, είμαι ο Δημήτρης», σας λέει. Του λέτε το όνομά σας και του δίνετε το χέρι. Δύο λεπτά αργότερα, εξακολουθείτε να συζητάτε μαζί του και συνειδητοποιείτε ότι δεν έχετε ιδέα πώς τον λένε.

Ή συμβαίνει κάτι άλλο: Τον συναντάτε τυχαία λίγες μέρες αργότερα στο κατάστημα. Σας λέει: «Γεια σου τάδε». Τον αναγνωρίζετε, ξέρετε ότι τον γνωρίσατε και ότι είναι ο σύζυγος της Κατερίνας. Αλλά δεν μπορείτε να θυμηθείτε το όνομά του. Λέτε απλώς «Γεια σου».

Δεν αρκεί να εκτεθούμε στον ήχο του ονόματος του Δημήτρη. Μόλις ειπωθεί το όνομα, θα έχουμε τον ήχο του διαθέσιμο στον εγκέφαλό μας για περίπου 15 έως 30 δευτερόλεπτα. Αν δεν προσθέσουμε τη νευρωνική εισροή της προσοχής μας, το όνομα του θα γίνει καπνός. Δεν θα παγιωθεί ποτέ από τον ιππόκαμπο μας και δεν θα αποθηκευτεί ως μνήμη.

Η προσοχή απαιτεί συνειδητή προσπάθεια. Η προεπιλεγμένη εγκεφαλική μας δραστηριότητα δεν είναι ιδιαίτερα προσεκτική. Ο απρόσεκτος εγκέφαλός μας είναι απομονωμένος, ονειροπολεί, βρίσκεται στον αυτόματο πιλότο και είναι γεμάτος από συνεχή, επαναλαμβανόμενη σκέψη στο παρασκήνιο. Δεν μπορούμε εύκολα να δημιουργήσουμε μια νέα μνήμη σε αυτή την κατάσταση. Αν θέλετε να θυμηθείτε κάτι, πρέπει να ενεργοποιήσετε τον εγκέφαλό σας, να ξυπνήσετε, να αποκτήσετε συνειδητή επίγνωση και να δώσετε προσοχή.

Επειδή θυμόμαστε αυτό στο οποίο δίνουμε προσοχή, ίσως πρέπει να προσέχουμε σε τι εστιάζουμε. Οι αισιόδοξοι δίνουν προσοχή σε θετικές εμπειρίες, οπότε αυτά τα γεγονότα παγιώνονται στη μνήμη τους. Αν αναζητάτε τη μαγεία κάθε μέρα, αν δίνετε προσοχή στις στιγμές χαράς και δέους, μπορείτε στη συνέχεια να συλλάβετε αυτές τις στιγμές και να τις παγιώσετε στη μνήμη. Με την πάροδο του χρόνου, η αφήγηση της ζωής σας θα γεμίσει με αναμνήσεις που σας κάνουν να χαμογελάτε.

Αν θέλετε να βελτιώσετε τη μνήμη σας, προσπαθήστε να ελαχιστοποιήσετε ή να αφαιρέσετε τα πράγματα που σας αποσπούν την προσοχή. Ο επαρκής ύπνος, ο διαλογισμός και λίγη καφεΐνη (όχι πολύ και όχι 12 ώρες πριν από τον ύπνο) είναι άλλοι ισχυροί μαχητές της απόσπασης της προσοχής και μπορούν να ενισχύσουν την ικανότητά σας να προσέχετε και να δημιουργείτε μακροπρόθεσμες μνήμες.

Έτσι, την επόμενη φορά που δεν μπορείτε να βρείτε το αυτοκίνητό σας, κάντε μια παύση. Και πριν κατηγορήσετε τη μνήμη σας ότι καταρρέει, πριν πανικοβληθείτε και ανησυχήσετε ότι έχετε Αλτσχάιμερ, σκεφτείτε: Πρόσεξα εξαρχής πού είχα παρκάρει το αυτοκίνητό μου;

Πηγή:

ideas.ted.com/struggling-to-recall-something-you-may-not-have-a-memory-problem-just-an-attention-problem