Οι φακές είναι ένα από τα πρώτα τρόφιμα που καλλιεργήθηκαν ποτέ. Καταναλώνονται από τους προϊστορικούς χρόνους και πιστεύεται ότι προέρχονται από την Κεντρική Ασία. Σε τοποθεσίες στη Μέση Ανατολή έχουν βρεθεί σπόροι φακής που χρονολογούνται 8.000 χρόνια πριν.
Για χιλιετίες, οι φακές παραδοσιακά τρώγονταν με κριθάρι και σιτάρι, τα τρία είδη διατροφής που προέρχονται από τις ίδιες περιοχές και εξαπλώθηκαν σε όλη την Αφρική και την Ευρώπη, κατά τη διάρκεια μεταναστεύσεων και εξερευνήσεων πολιτιστικών φυλών.
Αρχικά, θεωρούντο το φαγητό των φτωχών. Αργότερα όμως, διαπιστώθηκε ότι τα οφέλη για την υγεία από την κατανάλωσή τους είναι σημαντικά, και ο ισχυρός, φυσικός συνδυασμός τους σε πρωτεΐνες, φυτικές ίνες, και μέταλλα είναι ιδιαίτερα σημαντικός σε χορτοφαγικές δίαιτες.
Οι φακές, όπως και τα φασόλια, είναι πλούσιες σε φυτικές ίνες, τόσο διαλυτές όσο και αδιάλυτες -παρέχουν 15 γραμμάρια ινών σε μόλις 1 φλιτζάνι- οι οποίες βοηθούν στη μείωση της χοληστερόλης και στην πρόληψη της δυσκοιλιότητας.
Επιπρόσθετα, συμβάλλουν στην υγεία της καρδιάς (προστασία από στεφανιαία και καρδιαγγειακή νόσο), όχι μόνο λόγω των φυτικών ινών, αλλά και λόγω των σημαντικών ποσοτήτων φυλλικού οξέος και μαγνησίου που περιέχουν.
Εκτός από τις ευεργετικές τους ιδιότητες στο πεπτικό σύστημα και στην καρδιά, είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τη διαχείριση διαταραχών του σακχάρου, καθώς εμποδίζουν τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα να αυξηθούν με ταχύ ρυθμό μετά από ένα γεύμα.
Ακόμα, αποτελούν πολύ καλή πηγή πρωτεΐνών. Πενήντα γραμμάρια φακής περιέχουν όση πρωτεΐνη έχουν και 67 γραμμάρια βοείου κρέατος και περιέχουν σχεδόν όλα τα απαραίτητα αμινοξέα που χρειάζεται το σώμα, για να χρησιμοποιήσει τις πρωτεΐνες. Απουσιάζουν μόνο δύο, συνδυάζοντας όμως τις φακές με άλλα λαχανικά, όπως το καλαμπόκι και το σπανάκι, μπορούμε να πάρουμε μια πλήρη πρωτεΐνη.
Η περιεκτικότητά τους σε σίδηρο είναι ιδιαίτερα σημαντική για τους νέους και τις έγκυες γυναίκες.
Τέλος να αναφέρουμε ότι το θερμιδικό κόστος όλης αυτής της διατροφής είναι μόλις 230 θερμίδες για ένα φλιτζάνι μαγειρεμένες φακές.
Για όλους τους παραπάνω λόγους, οι φακές έχουν σημαντική θέση σε αυτό που λέμε υγιεινή διατροφή. Και επειδή δεν απαιτούν την μακρόχρονη ενυδάτωση (μούλιασμα) που χρειάζονται τα περισσότερα αποξηραμένα όσπρια, είναι αρκετά εύκολο και να προετοιμαστούν. Το μόνο που χρειάζεται είναι λίγη έμπνευση.
Κωνσταντίνα Υφαντή, διαιτολόγος-διατροφολόγος
Από τη Γένεση γνωρίζουμε την ιστορία του Ησαύ που πούλησε την κληρονομιά του «αντί πινακίου φακής». O Αριστοφάνης ανέφερε τις φακές στα έργα του. Η σούπα με φακές παρασκευάζεται παντού στην Ανατολική Ευρώπη, τη Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή και στην Ινδία. Προτείνεται ως χορτοφαγική επιλογή, αλλά μαγειρεύεται και με ζωμό κρέατος. Αλλα ζαρζαβατικά που «δένουν» με τις φακές είναι τα καρότα, οι πατάτες, το σέλινο, ο μαϊντανός, το σπανάκι και τα σέσκουλα.
Η δάφνη είναι απαραίτητη για να έχει το πιάτο ισορροπημένη γεύση. Υπάρχουν πολλές ποικιλίες. Στα ινδικά μπακάλικα του κέντρου βρίσκουμε τη μικρή πορτοκαλί. Τη λένε νταλ και με αυτή κάνουν σάλτσες, σούπες και μαγειρευτά. Υπάρχει επίσης η στρογγυλή πράσινη φακή. Εγώ προτιμώ τις ψιλές φακές από τη Λάρισα. Εξαιρετικές είναι της Εγκλουβής στη Λευκάδα, αλλά δύσκολα τις βρίσκεις.
Πριν από το μαγείρεμα οι φακές θέλουν ξέπλυμα, αλλά δεν χρειάζονται μούλιασμα. Ταιριάζουν καταπληκτικά με το κύμινο και το κόλιανδρο. Σερβίρονται με πάστα ελιάς, ταραμοσαλάτα και καυτερή ή γλυκιά πιπεριά. Αλλα συνοδευτικά μπορεί να είναι η φέτα και άλλα τυριά, οι ξηροί καρποί όπως καβουρδισμένα αμύγδαλα, τα καραμελωμένα καρότα, κρεμμύδια, το ψημένο σκόρδο, άνηθος, σέλινο, μαϊντανός, μάραθος, δενδρολίβανο, αλλά και αλλαντικά όπως το μπέικον ή το σύγγλινο. «Δένει» ακόμα και με ψάρι και θαλασσινά.
ΜΙΑ ΑΠΟ τις αγαπημένες τροφές των Ελλήνων, αν και η ίδια της η ιστορία έχει κάτι από… πάλη των τάξεων. Η πρωτοκαλλιέργειά της χάνεται στα βάθη του ανθρώπινου πολιτισμού. Αρκεί να λάβει κανείς υπόψη του ότι οι αρχαιολογικές αναφορές τοποθετούν τη φακή στην παλαιολιθική και μεσολιθική εποχή από δέκα χιλιάδες χρόνια στη Συρία και την Ιεριχώ της Παλαιστίνης. Αργότερα, και μιλάμε περίπου έξι χιλιάδες χρόνια π.κ.χ., εντοπίζεται σε περιοχές της Μικράς Ασίας. Κατά τη νεολιθική εποχή η φακή καλλιεργείται σε περιοχές της Ελλάδας και της Βουλγαρίας, ενώ διαδόθηκε ευρέως κατά την εποχή του χαλκού σε περιοχές της Μεσογείου. Αναφορές στη φακή συναντάμε τόσο στον Αριστοφάνη όσο και στον Πλίνιο που εξαίρει τις θεραπευτικές ιδιότητες ιδίως σε παθήσεις του ήπατος. Στην αρχαία Ελλάδα -κι εδώ εντοπίζονται οι πρώτες ταξικές διαστάσεις της φακής- οι εύποροι δεν μπορούσαν καν να διανοηθούν ότι θα προσέφεραν είτε στους εαυτούς τους είτε σε καλεσμένους τους μαγειρεμένες φακές. Ανεξάρτητα από το αν ο Ιπποκράτης, από τότε, υπερτόνιζε τις εξαιρετικές ιδιότητες του καταφρονημένου αυτού οσπρίου. Οι φακές απέκτησαν έναν κάποιο σεβασμό κατά το 18ο αιώνα στη Γαλλία υπό τη βασιλεία του Λουδοβίκου XV, του οποίου η σύζυγος Μαρία τις διέδωσε στο παλάτι δίνοντάς τους έτσι το όνομα «φακές της βασίλισσας». Και κατά το 19ο αιώνα, οι φακές απέκτησαν τη φήμη του «κρέατος του φτωχού», ενώ σταδιακά διαδόθηκαν ως γαστριμαργική προτίμηση σε ανθρώπους που δεν μπορούσαν ν’ αντέξουν τη μυρωδιά του ψαριού. Νεότερες έρευνες για το παρεξηγημένο αυτό έδεσμα έχουν οδηγήσει στο ακόλουθο ατράνταχτο επιχείρημα αναφορικά με την περιεκτικότητα της φακής σε πρωτεΐνες και μέταλλα όπως τον απολύτως απαραίτητο σίδηρο: Εκατό γραμμάρια φακής περιέχουν τόσες πρωτεΐνες όσες και 134 γραμμάρια μοσχαριού! Και μία κούπα βρασμένης φακής περιέχει 38 mg κάλιο, 356 mg φώσφορο, 72 mg μαγνήσιο, 6,6 mg σίδηρο και άλλα πολύτιμα για την υγεία συστατικά. Κάτι ήξεραν και οι εργάτες των αιγυπτιακών πυραμίδων που τρέφονταν με φακές, ίχνη των οποίων εντόπισε η αρχαιολογική… κουτάλα.
Σαλάτα φακές
Υλικά
• 1/4 του κιλού φακές
• 2 φύλλα δάφνης
• 1 κεφάλι σκόρδο
• 2 φρέσκα κρεμμυδάκια ψιλοκομμένα
• 1 κουταλάκι ξερό δυόσμο
• 1 ματσάκι μαϊντανό ψιλοκομμένο
• 2 φουρνιστές ντομάτες
• 1 μέρος ντομάτας,
• 1 μέρος ξίδι
• 3 μέρη ελαιόλαδο για τη σάλτσα
Εκτέλεσις
Βράζουμε τις φακές με τη δάφνη, το αλάτι και το σκόρδο, προσέχοντας να μη λιώσουν. Κόβουμε τις ντομάτες στα τέσσερα, βγάζουμε τα σπόρια και τις ψήνουμε στο φούρνο μέχρι να απορροφήσουν όλα τα υγρά τους με λίγο χοντρό αλάτι και ελάχιστο ελαιόλαδο. Βάζουμε όλα τα υλικά σε ένα μπολ, μαζί με τις ντομάτες και ανακατεύουμε καλά με τη σάλτσα.
Φακές με σέσκουλα
Για να εμπλουτίσετε με περισσότερα χορταρικά και μυρωδικα το κλασικό πιάτο που ίσως σας φαίνεται μονότονο.
Υλικά 6-8 μερίδες
½ φλιτζ. ελαιόλαδο, 1 φλιτζ. κρεμμύδι χοντροκομμένο, 2 μεγάλες σκελίδες σκόρδο λειωμένες, 1 κοφτή κ.γλ. σπόροι κόλιανδρου κοπανισμένοι στο γουδί, ½ κ.γλ. κύμινο ή παραπάνω αν θέλουμε, 2 φλιτζ. ψιλές φακές, 1 φλιτζ. ντοματάκια αποφλοιωμένα και ψιλοκομμένα με τον χυμό τους, 500 γρ. σέσκουλα καθαρισμένα και ψιλοκομμένα σε λωρίδες, 6-8 φλιτζ. νερό ή ζωμό, αλάτι και φρεσκοτριμμένο μαύρο πιπέρι, ξύσμα από μισό πορτοκάλι, 1/4 φλιτζ. ξίδι από σέρι ή το βορειοελλαδίτικο γλυκό ξίδι του Βασίλη Βαϊμάκη, πάστα από ελιά Καλαμών για γαρνιτούρα
Εκτέλεσις
Σε μεγάλη κατσαρόλα ζεσταίνουμε το μισό λάδι σε μέτρια φωτιά και μαραίνουμε το κρεμμύδι για περίπου 6-8 λεπτά. Προσθέτουμε το σκόρδο. Γυρίζουμε 1-2 λεπτά. Προσθέτουμε τις φακές, το κόλιανδρο και μια πρέζα κύμινο και τα ανακατεύουμε όλα μαζί στο λάδι. Ρίχνουμε τις ντομάτες, τη δάφνη, τα σέσκουλα και 6 φλιτζ. νερό. Κλείνουμε την κατσαρόλα και βράζουμε σε μέτρια φωτιά.
Χαμηλώνουμε τη θερμοκρασία και σιγοβράζουμε για 45-50 λεπτά, μέχρι να μαλακώσουν οι φακές. Αν θέλουμε να αραιώσουμε τη σούπα, προσθέτουμε νερό. Αλατοπιπερώνουμε. Λίγα λεπτά πριν βγάλουμε τη σούπα από τη φωτιά, προσθέτουμε το ξύσμα και το ξίδι. Αφαιρούμε τη δάφνη πριν από το σερβίρισμα. Σε κάθε μπολ ρίχνουμε λίγο από το υπόλοιπο λάδι και 1 κουταλάκι από πάστα ελιάς.
Φακές σαλάτα με ψητές πιπεριές και φέτα
Υλικά (για περίπου 6-8 μερίδες)
* 250 γραμμ. φακές χοντρές
* 6 φρέσκα κρεμμυδάκια κομμένα σε λεπτές ροδέλες
* 2 σκελίδες σκόρδο λειωμένες
* 250 γραμμ. κόκκινες πιπεριές ψημένες, χωρίς τους σπόρους, ξεφλουδισμένες και κομμένες ζουλιέν
* αλάτι και μαύρο πιπέρι
* ½ φλιτζανιού παρθένο ελαιόλαδο
* 3-4 κουταλιές ξίδι από κόκκινο κρασί
* ½ φλιτζανιού ψιλοκομμένο άνηθο
* 120 γραμμ. φέτα τρίμμα
Εκτέλεσις
1. Ξεπλένουμε τις φακές και τις στραγγίζουμε. Τις βράζουμε μέσα σε άφθονο νερό για 10 λεπτά. Τις σουρώνουμε και τις ξεπλένουμε μέσα στο σουρωτήρι με κρύο νερό. Τις ξαναβάζουμε στην κατσαρόλα με φρέσκο νερό. Μόλις πάρουν βράση χαμηλώνουμε τη φωτιά και σιγοβράζουμε 20-25 λεπτά, μέχρι να γίνουν τρυφερές αλλά να μη χυλώσουν. Όσο βράζουν οι φακές αφαιρούμε τον αφρό από την επιφάνεια. Στραγγίζουμε σε σουρωτήρι κάτω από κρύο νερό.
2. Σε μεγάλο μπολ ανακατεύουμε τις φακές, τα φρέσκα κρεμμυδάκια, το σκόρδο και τις πιπεριές. Προσθέτουμε το αλάτι, το πιπέρι, το λάδι και το ξίδι. Αφήνουμε να σταθούν 30 λεπτά πριν σερβίρουμε. Σερβίρουμε σε θερμοκρασία δωματίου, αφού γαρνίρουμε με άνηθο και φέτα
ΝΤΑΙΑΝΑ ΚΟΧΥΛΑ
www.solon.org.gr
users.sch.gr
