Συνήθως οι άνθρωποι διδασκόμαστε σε τρυφερή ηλικία ότι το να είμαστε ανιδιοτελείς αποτελεί ένα θετικό χαρακτηριστικό και ότι είναι πολλά τα αποδεδειγμένα οφέλη του αλτρουισμού, τόσο για την ψυχική όσο και για τη σωματική μας ευεξία. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες φορές που πιέζουμε υπερβολικά τον εαυτό μας να προσφέρει, να είναι αποδοτικός και να θυσιάσει τις ανάγκες του για άλλους. Αν δεν έχουμε κατασταλάξει στο ποιοι είμαστε και τι θέλουμε, μπορεί να αρχίσουμε να θυσιαζόμαστε τόσο που όχι μόνο θα πληγωνόμαστε και θα περιοριζόμαστε, αλλά θα επιδράμε αρνητικά και σε εκείνους για τους οποίους νοιαζόμαστε.
Ο Σωκράτης μας έδωσε δύο οδηγίες: Να νοιαζόμαστε για τον εαυτό μας και να γνωρίζουμε τον εαυτό μας. Εκείνος και οι υπόλοιποι αρχαίοι ηθικοί φιλόσοφοι κατανοούσαν ότι η αυτοφροντίδα δεν έχει αποδέκτες μόνο εμάς τους ίδιους, αλλά έμμεσα και τους άλλους γύρω μας. Επίσης, συμπεριλαμβάνει την επίγνωση των σκέψεων και στάσεών μας μέσω ενδοσκόπησης και διαλογισμού και την υιοθέτηση ασκητικών πρακτικών με στόχο την απόκτηση μιας ιδανικής κατάστασης ύπαρξης. Αυτοεκτίμηση, ενσυναίσθηση προς εμάς τους ίδιους και αυτοφροντίδα συναποτελούν τα βασικά κομμάτια διαμόρφωσης μιας καλής ποιότητας ζωής για εμάς και για τους αγαπημένους μας.
Και να το γιατί:
Όταν γεμίζουμε τον χρόνο μας με υποχρεώσεις και συνεχώς βάζουμε τις ανάγκες μας σε δεύτερη μοίρα, αδειάζουμε από ενέργεια και από επιθυμία. Το να ετοιμάσουμε τα παιδιά για το σχολείο, να βοηθήσουμε έναν συνάδελφο στη δουλειά, να μαγειρέψουμε κάτι για το/τη σύντροφό μας, να κάνουμε χάρη σε έναν φίλο μπορεί να μετατραπούν σε αγγαρείες, σε «πρέπει», αντί για «θέλω».
Οι δραστηριότητες μένουν ίδιες, αλλά η στάση μας αλλάζει, βασιζόμενη κυρίως στη στάση προς τον εαυτό μας. Αν φροντίζουμε τον εαυτό μας και σκεπτόμαστε και τις δικές μας ανάγκες, είναι πιο πιθανό να προσφέρουμε με προθυμία και στους άλλους. Σε αντίθετη περίπτωση, θα συνεχίσουμε να δίνουμε τα ίδια, αλλά χωρίς να παίρνουμε καμία ευχαρίστηση από αυτά.
Όταν είμαστε ενθουσιασμένοι και ορεξάτοι, έχουμε περισσότερη ενέργεια και πρόθεση να προσφέρουμε στους ανθρώπους μας. Ένας γονιός που θα βγει το βράδυ μετά τη δουλειά δεν είναι εγωιστής. Ένας υπάλληλος που θα κάνει το διάλειμμα για να ξεκουραστεί δεν είναι τεμπέλης και εγωκεντρικός. Το ότι και τα δύο συνιστούν μια ευχάριστη δραστηριότητα δε σημαίνει ότι βλάπτει τους άλλους. Για την ακρίβεια, όταν στρεφόμαστε και ικανοποιούμε τις ανάγκες μας, μεταβάλλουμε και την ποιότητα της αλληλεπίδρασής μας με τους άλλους. Ως εκ τούτου, ο περίγυρός μας βλέπει τον καλύτερό μας εαυτό- χαρούμενο και παρών.
Υπάρχουν πολλοί γονείς που κάνουν τα πάντα για τα παιδιά τους σε πρακτικό επίπεδο. Περνούν κάθε λεπτό της ζωής τους στο να δουλεύουν και να παλεύουν για τα παιδιά τους. Επίσης, υπάρχουν άνθρωποι σε σχέσεις που εστιάζουν στο να ικανοποιούν συνεχώς με κάθε τρόπο το/τη σύντροφό τους. Ωστόσο, όταν παγιδευόμαστε σε αυτό τον κύκλο των μόνιμων θυσιών, συχνά εστιάζουμε τόσο πολύ στα επιτεύγματά μας, που ξεχνάμε τι άξιζε τελικά για εμάς, για να κάνουμε όλη αυτή την σκληρή προσπάθεια. Και μπορεί να θυσιάζουμε τελικά τις δικές μας προτιμήσεις ή να μην μπορούμε πια να απολαμβάνουμε τις προσωπικές συνδέσεις με εκείνα τα άτομα. Δίνουμε πλευρές του εαυτού μας, της χάνουμε κάπου στο δρόμο, χωρίς τελικά ο άλλος να έχει την ευκαιρία να τις δει και να τις γνωρίσει.
Όταν οι γονείς επικεντρώνουν όλη τη ζωή τους στα παιδιά σε μια προσπάθεια να είναι ανιδιοτελείς, ασκούν μεγάλη πίεση σε εκείνα, ώστε τελικά να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες. Είναι όμως προτιμότερο τα παιδιά να βλέπουν τους γονείς ως ολοκληρωμένα άτομα που έχουν ζήσει και απολαύσει τον εαυτό τους και όχι ως εξαρτημένους από τη δική τους ευτυχία. Το ίδιο ισχύει για όλες τις σχέσεις. Όταν δεν φροντίζουμε τον εαυτό μας και περιμένουμε να ικανοποιηθούμε μέσω των άλλων, τείνουμε να έχουμε λιγότερη ενέργεια, να παραπονιόμαστε συνεχώς, να νιώθουμε δυσανασχέτηση και να επικρίνουμε συνεχώς εμάς και τους άλλους. Τέτοιες συμπεριφορές κουράζουν όσους είναι δίπλα μας.
Όταν μας κατακλύζει μια έντονη επιθυμία να βοηθήσουμε, είναι σημαντικό να αναζητήσουμε τι είναι αυτό που μας ωθεί με τέτοια πίεση. Κάνουμε ο,τι κάνουμε επειδή έτσι το θέλουμε εμείς; Ή ωθούμαστε από κάτι άλλο; Πολλοί από εμάς έχουν έναν σκληρό εσωτερικό κριτή, που μας λέει ότι πρέπει να δράσουμε έτσι ώστε να γίνουμε αποδεκτοί ή να αξίζουμε. Αυτή η φωνή μας επιτίθεται από όλες τις πλευρές κα ενισχύει την ιδέα πως ο,τι κάνουμε για τον εαυτό μας είναι εγωιστικό. Όταν την ακούμε, είναι εύκολο να απομακρυνθούμε από την πραγματικότητα γύρω μας.
Τελικά κάνουμε αυτό που θέλουμε; Φερόμαστε δίκαια στους άλλους με το να είμαστε παρόντες; Η επικριτική εσωτερική φωνή συνιστά έναν σοβαρό περισπασμό που επηρεάζει τη συμπεριφορά και τη διάθεσή μας και μπορεί να δημιουργήσει μια μη ρεαλιστική επιθυμία τελειότητας και αυτοθυσίας.
Κινδυνεύουμε να πάψουμε να νιώθουμε συναισθήματα για εμάς. Κι αυτός είναι ένας παράγοντας που μας οδηγεί στο να χαθούμε μέσα σε μια θάλασσα από «πρέπει». Όμως, όταν συνδεόμαστε με τον εαυτό μας, βελτιώνουμε και την ψυχική μας ευεξία, κάτι που ωφελεί και τους γύρω μας. Με αυτό τον τρόπο, έχουμε καθαρή εικόνα για όλες τις εκφάνσεις μας και μπορούμε να αντιληφθούμε τα λάθη μας και να κάνουμε πραγματικές αλλαγές.
Η αποτυχία μας να εγκαθιδρύσουμε μια βαθιά σχέση με εμάς και να προσδιορίσουμε τι έχει αξία για τον εαυτό μας αυξάνει το στρες που νιώθουμε. Παραγεμίζοντας τις ζωές μας με ευθύνες και υποχρεώσεις, δημιουργούμε έναν φαύλο κύκλο και το άγχος γίνεται πια τρόπος ζωής, μια νόρμα. Μπορεί να είναι συνηθισμένο στην κοινωνία μας, όμως αυτό δεν μας τιμά. Αργά ή γρήγορα, επηρεάζει σοβαρά την ψυχική και σωματική μας υγεία. Κι αυτές οι συνέπειες μας εμποδίζουν να απολαμβάνουμε τις ζωές μας, επηρεάζουν τον τρόπο που σχετιζόμαστε με τους άλλους, ενισχύοντας τις συγκρούσεις, την ένταση και την εκδραμάτιση στις σχέσεις μας.
Πρόσφατη έρευνα από το The Energy Project συμπέρανε ότι οι εργαζόμενοι που επεδείκνυαν ελλιπή αυτοφροντίδα, όπως ανεπαρκή ύπνο, δυσκολεύονταν να συγκεντρωθούν και η προσοχή τους αποσπόταν εύκολα. Αν λοιπόν δεν θέτετε τις ανάγκες σας ως προτεραιότητα στη ζωή σας, τότε σύντομα η απόδοσή σας θα πέσει κατακόρυφα, επηρεάζοντας και τους γύρω σας. Η αυτοφροντίδα δεν κάνει απλά τις ζωές μας καλύτερες, μας δίνει προβάδισμα σε όλους τους τομείς της καθημερινότητας.
Lisa Firestone, Ph.D., κλινική ψυχολόγος
